Türk Sayıları

Güncelleme: 21.10.2011

Eski Türkçedeki sayılarımız, günümüzden pek bir ayrımı olmaksızın özdeştiler.

Bir, éki, üç, tört, biş, altı, yiti, sekiz, tokuz, on, yigermi, otız, kırk, élig, altmış, yitmiş, sekiz on (seksen), tokuz on (toksan), yüz, min, tümen (10.000).

Basamaklı sayılarıñ kullanımda biraz değişiklik vardı. Örneğin 19 sayısını bugün için 10 + 9 mantığıyla dile getirilirken, eskiden onluk basamak adı soñda söyleniyordu. Üstelik, sayınıñ üzerinde bulunan onluk déğil, kendinden soñra gelecek onluk kullanılıyordu. Bu durumda 19 démek için önce 9, soñra 20 déniyordu. Böylece, 20'den önceki 9 sayısı belirtiliyordu.

19 : tokuz yigerme (dokuz yirmi).
56 : altı altmış
88 : sekiz tokuzon (sekiz doksan)


***

Öğbilimde bir dönem bir büyük bir sorun olarak duran sıfır konusu, büyük olasılık bizde pek önemsenmiyordu. Sayıları çerisel alan ile koyun, keçi saymak dışında pek kullanmadıkları, günümüze sayıları simgeleyen herhangi bir damga bırakmayışlarından kolaylıkla añlaşılıyor.

Çerilik, Türk toplum yapısına öylesine işlemiştir ki, bu değme küçük ayrıntıda göze çarpar. Tümen sayısı bunuñ için güzel örneklerden biri olarak önümüzde durur. 10000 sayısınıñ değeridir. Bizden başka kimsede bulunmayan özel sayı birimidir. Şuan için 10 tane 1000 mantığıyla onbin diyorsak, eskiden kamusal olarak yalñızca tümen ile yétiniyorduk. Günümüzde tümen sözcüğü yine kullanımda ise de, bu yalñızca çerilikte 10000'lik çeri birimleriniñ adlandırılmasında bulunur.

Buna karşın sıfır için bir karşılık yoktu. Hintlileriñ türettiği, adına sunya dédikleri kavramı Araplar sifr olarak dillerine aldılar. Biz de bunu sıfır olarak dilimize uyarladık. Sıfır, boş démektir. Türkçe karşılık olarak doğrudan boş dénebilirse de, tutunabilirliğiñ düşük oluşundan, pek uygun görmüyorum. Bu yüzden; koful, kova, kovan, kovuk gibi sözleriñ de kökeni olan, içi boş añlamına gelen kof sözcüğünü sıfıra karşılık olarak öneriyorum.

***

Ne yazık ki, sayıları simgeleyen damgalara denk gelinememiştir. İleride yapılacak kazılarda bulunabilir belki, ancak bunu bir eksiklik olarak görüyorum. Öyle ki, kalkıp atalarıma yakınıyorum da! Bizden soñra gelecek kuşaklarıñ da bu yakınmada bulunmaması adına, kendi sayılarımızı türetmeyi salık vériyorum. Soñuçta biz de, 200-300 yıl soñra birileriniñ ataları olacağız. Bu çalışmalarımız da gérçek añlamda tarihî yapılar olacak.

Bütün çalışmalarıñ bir başlangıcı vardır. Orkun yazıtlarında kullanılan damgalar da gökten zembille düşmedi ya! Siziñ benim gibi kişilerce türetildi, oluşturuldu. Bundan ötrü, çekimser kalmamakla birlikte, aşağıda kendi çalışmamı da öne sürmekteyim.

Şimdilik büsbütün bir sayı değişimi yapılmasa da, Romen sayıları gibi yalñızca yazınsal ürünlerde yér édinip, eksikliğimizi giderebilir.

Bu konudan arkadaşlarıma söz éttiğimde, yanlış yoldasın déyip, şöyle sürdürdüler;

Diyelim ki, seniñ önerileriñ ile yéñi türettiğimiz sayıları kullanıma géçtik. Ya ileride bir gün bir kazı soñucu, eski Türkleriñ kullandığı sayı damgaları bulunursa?

Varsayalım, XXI. yüzyılda kullanıma géçtik. XXIII. yüzyılda Orta Asyada yapılan bir kazıda, eski Türklere özgü bir belge bulundu, artı burada sayılar da gösterilmiş. Belgeniñ 3. yüzyıldan kalma olduğu bilimsel olarak saptanmış olsun. Öyle ise, genç kuşaklara öğretilirken bétiklere şöyle yazacaklardır;

Atalarımızıñ III. yüzyılda kullandığı sayılar savaşlar, iletişim kopukluğu gibi türlü étkenlerden dolayı yitip giden belgeler yüzünden unutulmuşlardır. İlerleyen yüzyıllarda ise, Hint kökenli, Arap uyarlaması sayılara géçmişler, XX. yüzyıl başlarında ise yine Hint kökenli Lâtin uyarlamalı sayılara géçilmiştir. Ancak XXI. yüzyılda yéñiden kendi sayılarını türeten atalarımız, bugüne değin kullanagelmişlerdir. Böylelikle Türkleriñ iki ayrı sayı düzeneği vardır.

***

Türetimde izlediğim yol, sesleri karşılayan damgalarıñ türetilme mantığıyla bir yapıda olup, aralarında sıkı bir ilişki vardır dénilebilir.


İlk béş damganıñ türetiminde toplum arasındaki söylenceden yola çıkılmıştır. Bir, serçe parmaktır. Tek çubukla simgelenir. İki, yüzük parmağıdır. Bir'iñ eki'dir. Eski Türkçede eki diye géçer. Üç, orta parmaktır. Eñ kesimdir. Damgada bunu simgelemesine özen gösterdim. Dört, im parmağıdır. Dürtmek içindir. Dürten parmağı simgeleyen bir damga oluşturdum. Béş, baş parmaktır. Eliñ başıdır. Betimlenmesine de bu yönde ilgi gösterdim.

Kof sayısını içi boş bir kova ile karşılamayı yéğlerken; altı, yédi, sekiz, dokuz damgalarını ise uydurdum. Önadım olmasını diledim. Güzel bir kökenleme ile türetene ne mutlu!
 İlk béş sayınıñ türetilişiniñ görselleştirilmiş biçimleri:


Ekleme (01.10.2014) 

Türetimlerimi 2008'de yapmıştım, bugün için 6 yıllık bir sayı düzeneğimiz bulunmakta diyebiliriz. Bir yérden başlamak gerekiyordu. Artık belli bir kesimde benimsenmesi, işlekleştiriliyor olması da güzel.

Aşağıda Türk sayılarıyla Nail Kuru tarafından tasarlanmış bir güngeniñ görüntüsünü görmektesiniz.


Ekleme (05.09.2016) 

Aradan iki yıl géçtikten soñra bir başka üretici olan Ahmet Aytaç da aşağıdaki güngeni tasarlamış.

 
Sakaryaspor taraftarlarınıñ anıkladığı bir çalışma.


15 yorum:

Unknown dedi ki...

güzel bir çalışma. türk sayı sistemi için önerdiğiniz işaretlerin yarısı, kore yazı sisteminin harfler. bunun için bir açıklamanız var mı?

Gökbey Uluç dedi ki...

İlk 5 sayının kökenlemesi var. Toplum arasındakı söylentilerin simgeleştirilmesi ile yaptığım çalışmalar. Ancak 6 ile sonrası tam bir uydurma. Uygun öneriler yapılsın diye ilk adımı atayım demiştim.

mukaanyes dedi ki...

Merhaba Dostum,

Çalışman güzel ama ataların sence bu eksikliği fark etmemiş miydi? O kadar da değil, yeterince araştırmamışsın bence, bir kaç değişik numara sistemi atalarımız tarafından kullanılmıştır, ve bu sistemler şaşırtıcı şekilde halen kullanılmaktadır, Bu adrese bir göz at istersen http://en.wikipedia.org/wiki/Chuvash_numerals

mukaanyes dedi ki...

Merhaba,

Arkadaşım atalarının böyle bir eksiğe sahip olduğunu düşünmen senin eksikliğin. Çok eskiden beri kullanılan bir kaç farklı sayı sistemi mevcuttur, ilginç şekilde bu sistemlerden bazıları hala varlığını sürdürmektedir de.

Bu adrese bir bak istersen.
http://en.wikipedia.org/wiki/Chuvash_numerals

Gökbey Uluç dedi ki...

@mukaanyes,

Sözünü éttiğiñ sayılar Roman sayılarınıñ birebir aynısı. Özgünlüğü yalnızca sağdan yazılıyor olması.

Uğraşı dedi ki...

Kore Rakamlarına bakıldığında da özellikle ilk dört ve ondan sonra gelen onluk sayıların Romen Rakamlarıyla yüksek biçim ve mantık benzerlikleri gösterdiği söylenebilir; inceleyebilirsiniz;
http://en.wikipedia.org/wiki/Korean_numerals

Bundan yola çıkarak söyleyebiliriz ki insanoğlu bir sayısını bir, üç sayısını üç çizikle gösterme gibi bir eğilimi gösteregelmiş. Çuvaş rakamları da ilk dört çizgiyi ve ardı sıra gelen onlukları bu biçeme ve mantığa göre oluşturmuş. Eski sayıların en eksik yönler yazım güçlükleri. Bu günkü kullanığımız Hint-Arap rakamları bu güçlüğü en aza indirgiyor.

hakan dedi ki...

"V" Sıfır "0" konusundaki önermeye katılamayacağım. "0" tengri veya tengerlek olarak, hiçlik ve sonsuzluğu ifade eder. bence "0"konsunu es geçin derim. bir harf bu kadar yakışabilirdi. diğer bir husus sayılar öyle bir görselliğe sahip olomalı ki, bir sayfa yazıya bakıldığında sayılar sırıtmalı. bu daha gerçekçi olur. Ben kısaca mevcut sayıların iyi olduğunu düşünüyorum. saygılar..

Unknown dedi ki...

Şimdi matematikten olasılık konusunu çalışmaya başlayacağım.
Çalışmaya başlamadan önce bu rakamları konunun başına yazacağım. Herkese tavsiyem görebileceğiniz bir yere yazın.

Unknown dedi ki...

Sondaki 1den 6ya kadar korede kulanilan alfabedir..ㅣ ㅢ ㅗ ㅓ 오 ㅜ 2 ile 5 2 harfden olusan harflerdir

Adsız dedi ki...

Öncelikli olarak, bilinmesi gereken nokta, Türkçe-Japonca-Korece Ural-Altay dil gurubunda olduğu için benzerlik olabilir. Japonlar abc lerini Çin'den aldığını, Korelilerin ise Çin abcsini dillerinden çıkardığını, kendi imlerini oluşturduklarını göz önünde bulundurursak, Kore rakamlarını kullanmada bir saknca görmüyorum. Öteyandan, eski dillere bakıldığında, yazı imlerinin kullanıldığı bir sayı sistemi kullanıldığını düşünürsek bence 1 için ince S, eki için İ, üç için Ç, tört için ince D, biş için ince B, altı için UK, yiti için ince Y, sekiz için kalın D, tokuz için Ü ya da U, on için kalın N, elig için ince G, yüz için kalın G, ming için ince N, tümen için Z, son olarak kof için ince L imleri güzel olabilir. Yada abc sırasına göre imlere değer verilebilir. Hem dersler, hem de site çok güzel. Ellerinize sağlık.

Adsız dedi ki...

saat yapmışsın cok hoş ustunnde yazan tengri etruk turk farklı yazılmakta artık duzeltın o yazıları

Unknown dedi ki...

Benim ilgiyle izlediğim bir sayfa çalışmalarınız için teşekkür ederim dünyanın en eski medeniyetine sahibiz mutlaka alfebemiz ve rakamlarimiz var olmalı sizleri takip ediyorum çalışmalarınızda başarılar dilerim ve devamını beklerim

Unknown dedi ki...

Çalışmanız gerçekten çok kayda değer ve önemli. Fakat ben bu rakamlar konusunda biraz daha araştırma yaptım, "Macar Rakamları" ve "Çuvaş Rakamları"na ulaştım. Bu rakam sistemleri de parmak hesabıyla oluşturulmuş birbirine benzer sistemler. Romen rakamlarına benzemektedir fakat hangisinin hangisinden türediği konusunda bir bilgim yok. Tamamen uydurmak yerine bu rakam sistemlerini çağdaşlaştırmayı deneyebiliriz bence.
Kaynak olarak;
https://en.wikipedia.org/wiki/Chuvash_numerals
https://en.wikipedia.org/wiki/Old_Hungarian_alphabet#Features
bunlara bakabilirsiniz.

Adsız dedi ki...

Tonyukuk yazıtında Türk(Türük) böyle yazılmış .Doğru yazmış adam .

Adsız dedi ki...

rakamlardan 10 -11-12 yanliş yazılmış
rakamlarda sağdan sola yazılacaktı